Kerk en staat: keep 'em separated!

Afshin Ellian.

Ongeveer tien vrijdenkers mengden zich in het debat 'Kerk en staat gescheiden' gisteren in In De Driehoek in Utrecht. De ruimte was een niet meer dienstdoende oudkatholieke kerk met veel christelijke kunst en teksten; ik grapte tegen mijn beste vriend Tijmen van Assen dat de christenen een thuiswedstrijd speelden omdat het gebouw partijdig was, maar hij wees erop dat de gereformeerden al die beelden ook maar afgoderij zouden vinden. De bijeenkomst was georganiseerd door de TeldersStichting en de Guido de Brès-stichting, de wetenschappelijke bureaus van de VVD respectievelijk SGP. Namens de christenen spraken Sophie van Bijsterveld (hoogleraar Religie, recht en samenleving Radboud Universiteit Nijmegen) en Kees van der Staaij (SGP-fractievoorzitter Tweede Kamer), namens de secularisten Afshin Ellian (hoogleraar Encyclopedie van de rechtswetenschap Universiteit Leiden) en Joost Taverne (Tweede Kamerlid VVD).

Vanuit christelijke zijde werd vooral gesproken van 'koudwatervrees' vanuit de overheid ten opzichte van kerken in allerlei maatschappelijke kwesties. Van Bijsterveld (CDA) zei dat die scheiding eigenlijk helemaal niet zo strak te maken is tussen publiek en privé en dat in de praktijk, kerk en staat elkaar nodig hebben en soms wel samen móeten werken waar de behoefte daarvoor bestaat vanuit de samenleving in plaats van top down. Eerlijk gezegd ontging een groot deel van de rest van haar betoog me nogal omdat het heel vaag en abstract bleef over hoe publiek, privé en maatschappelijk elkaar overlappen. Echt concrete praktijkvoorbeelden noemde ze niet, op het huwelijk en huiselijk geweld na, twee kwesties die zowel publiek als privé zijn.

Afshin Ellian, een politieke vluchteling uit Iran, hield een fel betoog voor scheiding van kerk en staat, waarvan hij beweerde dat het een uitgesproken christelijk concept was. Niet omdat christenen zichzelf zo graag uit de politiek wilden houden, maar omdat verschillende christelijke sekten (katholieken en protestanten) het elkaar niet gunden om de staat te domineren. De andere monotheïstische zendingsgodsdienst, de islam, kent echter geen scheiding van religie en staat en zal waar mogelijk proberen de staat te overheersen. Ellian betoogde dat salafisme het voorportaal was voor jihadisme. De salafisten die ook in Nederland voet aan de grond willen krijgen, misbruiken de tolerantie en vrijheid die zij genieten om diezelfde tolerantie en vrijheid af te schaffen zodra ze de kans krijgen. Wat Ellian betreft hebben salafisten geen recht om hun antidemocratische, theocratische, misogyne, homofobe, hatelijke mening te verkondigen en zouden ze beter uitgezet worden naar Saoedi-Arabië, in Nederland horen ze niet thuis. Hoe ongemakkelijk ik me ook bij die ferme uitspraak voelde, ik wilde het er graag mee eens zijn, maar kon het toch niet helemaal. Ellian besloot dat de staat geen plicht heeft om religies te beschermen, dat mogen de goden zelf wel doen.

Naar aanleiding van een kort videofragment waarin de katholieke diaconie in Oegstgeest een deel van de ouderenzorg overnam waar de overheid een stap terugdeed, juichte Van der Staaij toe dat de kerken de gaten in de verzorgingsstaat opvullen. Taverne vond dat weliswaar kunnen, maar benadrukte dat kerken geen monopolie op het verlenen van zorg moeten hebben en dat seculiere organisaties dat ook best kunnen. (Ik fluisterde naar Hans de Vries, voorzitter Partij van de Rede, naast me dat er ook best humanistische organisaties zoals de Stichting HBSB bestaan voor ouderen, maar hij wist te vertellen dat dat helaas niet zoveel meer voorstelde als vroeger. We waren het er onderling over eens dat de overheid beter geen gaten kan laten vallen waar de kerken in kunnen springen). Een belangrijk discussiepunt was de megamoskee in Gouda waar plaats zou zijn voor 1500 tot 2000 bezoekers, compleet met school en kinderdagverblijf. Er werd een fragment getoond uit het RTL-nieuws waarin buurtbewoners, die sterk gekant waren tegen de bouw, maar nauwelijks wilden reageren omdat ze niet voor 'racist' uitgemaakt wilden worden zodra ze kritiek zouden leveren op de islam in het algemeen of deze moskeebouw in het bijzonder. Men kwam vooral met logistieke argumenten, dat in een wijk van 1500 mensen het overvol zou worden als er zo veel mensen naar die moskee zouden komen. Ellian had in zijn toespraak er al zijn sterke twijfels over uitgesproken dat zulk soort projecten dikwijls gefinancierd worden vanuit Turkije, de Golfstaten of Saoedi-Arabië, terwijl er hier in Nederland ter plekke helemaal geen behoefte voor zou zijn en er helemaal geen moslims zijn om die moskeeën te vullen, maar dat er eerder sprake zou zijn van architectonische provocatie. (Later beweerde VVD-coryfee Frits Bolkestein echter dat in het geval van Gouda dat '99,5% van de financiering uit eigen zak van de lokale moslimverenigingen was betaald').

In het debat daarna mochten mensen vanuit het publiek vragen stellen. Onze voorzitter Anton van Hooff daagde Van der Staaij uit met de vraag: 'Als vrijdenker zal ik nooit gelovigen de toegang naar de kerk versperren en roepen dat ze niet naar binnen mogen gaan omdat religie onzin is. Waarom vinden gelovigen als u het dan wel nodig om via de wet uw geloof aan de rest op te dringen?' Ik begon te applaudisseren en alle vrijdenkers en enkele anderen klapten mee, waarop Van der Staaij lachend reageerde: 'Ah, ik kan zo al zien wie er in deze zaal niet van de SGP is.' Later beweerde een vrouw uit het publiek dat Willem van Oranje de godsdienstvrijheid min of meer in zijn eentje had uitgevonden en vervolgens stak ze een eenzijdig verhaal af dat de katholieken zo veel protestanten op de brandstapel had gezet en dat het allemaal de schuld was van de katholieke Rennenberg die in de Tachtigjarige Oorlog hem in de steek gelaten had. Mijn handen begonnen te jeuken als een gek, want deze kwestie, het "Verraad van Rennenberg", heb ik als geschiedenisstudent uitgebreid bestudeerd en beschreven op Wikipedia (zie link), en zij zette een zeer ongenuanceerd protestants traditioneel orangistisch beeld neer van de geschiedenis die totaal niet overeenkomt met de feiten. Gelukkig werd daarna de beurt gegeven aan een katholieke man die haar terecht wees: 'Ik was vroeger protestant en werd op school heel goed geïnformeerd over alle protestantse martelaren, maar ik had een katholiek vriendje en die werd op zijn school heel goed geïnformeerd over de Martelaren van Gorcum en de misdaden van Oranjes geuzenbendes. Het punt is dat er van beide kanten over en weer veel gruwelen gepleegd zijn en de ene partij niet onschuldiger was dan de andere.' Vanuit de hele zaal kreeg de katholiek bijval, ook van veel vrijdenkers die luid klapten.

Naderhand had ik nog verscheidene interessante gesprekken. Twee mannen die ik vertelde wat DVG was bleken niet zo geïnteresseerd, het waren ongelovige VVD'ers. Een veel interessanter gesprek had ik met die vrouw die Oranje verdedigde. Ze wist verbijsterend veel details over diens leven, en over de Tachtigjarige Oorlog in het algemeen vond ik in haar eindelijk iemand die aan mij gewaagd was. Volgens haar was Oranje bijna zo onfeilbaar als haar god, maar ik kon haar wel laten toegeven dat Oranje aan het eind van zijn leven helemaal niet zo populair meer was omdat zijn pro-Franse politiek keihard had gefaald, wat ze een 'misrekening' noemde. Een knap meisje dat erbij stond wilde weten wie wij waren en waar we het over hadden. De vrouw bleek vroeger lerares te zijn geweest en SGP te stemmen. Ik zei dat ik van De Vrije Gedachte was, christelijk opgevoed maar ongelovig geworden. Ik stal meteen haar aandacht, ze wilde alles weten van mijn geloofsafval. Ik begon met: 'Nou dat is niet zo heel interessant want ik ben nooit supergelovig geweest of zo, niet grondig genoeg geïndoctrineerd, dus het was ook relatief makkelijk om weer los van te komen. Hoezo? Heb jij je geloof ook verloren?' 'Ja,' zei ze, 'ik was islamitisch'. Ik zei hoe geweldig ik dat vond en dat ik graag meer van haar hoorde, maar helaas moest ze vertrekken voor de laatste trein, en de vrouw ook; ik heb adressen uitgewisseld met beide.

Terwijl ik folders van DVG (die ik van Anton had gekregen) ging verspreiden over alle tafels, kwam er een SGP-meisje dat folders van de Guide de Brès-stichting over een DVG-folder heen legde. Dat pikte ik niet, dus ludiek ging ik provocerend een DVG-folder bovenop een Guido de Brès-folder leggen aan het tafeltje waar zij stond, en zei 'Zo!'. Daarop raakte ik met haar in gesprek over wat DVG is en wil. Zij vond het toch moeilijk voor te stellen dat ongelovigen ook voor andere mensen willen zorgen als er geen god is die hen dat vertelt. Helpen atheïsten ook asielzoekers en ouderen? Toen kwam Jan ten Cate het gesprek binnen en noemde onder meer Humanitas.  Tijmen en twee SGP-jongens waren er ook bij komen staan en er ontstond een vrij felle discussie toen één van de SGP-jongens zei: 'Ja maar, Stalin was ook een atheïst en moet je kijken wat hij heeft gedaan!' Toen ging ik er echt goed voor staan en bevlogen debatteren, heerlijk, om het verschil tussen communistische ideologie en een seculier humanistische moraal uit te leggen. Naderhand sprak ik dat meisje nog, ze was eigenlijk best aardig en bleek ook in Nijmegen te hebben gestudeerd. We wisselden visitekaartjes uit en zouden later nog wel contact opnemen (dat is inmiddels gebeurd, ben benieuwd). Toen was het helaas voor ons ook tijd om naar huis te gaan. Al met al een zeer geslaagde avond, die echter helaas –zoals zo vaak– veel te kort was.

Dit artikel verscheen op 31 maart 2015 op de blog van De Vrije Gedachte en tevens in De Vrijdenker 46(5): 22-23 (mei 2015).

Kunnen jihadisten beter sneuvelen?

Mag premier Mark Rutte zomaar zeggen dat hij liever wil dat jihadisten sneuvelen in Syrië dan terugkeren naar Nederland? In feite roept hij daarmee indirect anderen op om die jihadisten in Syrië te vermoorden omdat hij ze niet moet hebben. Ik zal hier voor het gemak aannemen dat Rutte met ‘jihadist’ elke Syrië/Irakganger bedoelt die zich aansluit bij Islamitische Staat; dat hoeft niet per se zo te zijn, er zijn talloze andere strijdgroepen actief die je ‘jihadistisch’ kunt noemen, maar tijdens het debat had men het uitsluitend over IS. Hoewel ik Charlie ben en iedereen inclusief Rutte het recht op vrije meningsuiting gun, vraag ik mij toch af of hij dit beter niet had kunnen zeggen. Hij verdedigde zijn standpunt tegenover Alexander Pechtold (D66) tijdens het RTL-verkiezingsdebat van 5 maart, dus wellicht eerder als VVD-leider dan premier –laat staan als gewone burger– maar toch kun je het moeilijk los zien van zijn taak als regeringsleider om de rechtsorde te handhaven. Een tegenwerping die ik heb gehoord is dat de premier spreekt namens de overheid, die per slot van rekening het geweldsmonopolie heeft. Maar ligt het door de overheid indirect oproepen tot geweld tegen haar eigen burgers die in vreemde krijgsdienst verkeren in het buitenland, in het verlengde van het uitoefenen van het geweldsmonopolie dat zij heeft in Nederland? Ik vind dat nogal twijfelachtig.

Juridisch gezien verliest iemand het Nederlanderschap ‘indien hij zich vrijwillig in vreemde krijgsdienst begeeft van een staat die betrokken is bij gevechtshandelingen tegen het Koninkrijk dan wel tegen een bondgenootschap waarvan het Koninkrijk lid is.’ (Rijkswet op het Nederlanderschap, art. 15, lid e). Het probleem is dat de Islamitische Staat (uitgeroepen op 29 juni 2014) niet erkend wordt als ‘staat’ door Nederland, noch is IS onderdeel van de Syrische of Iraakse overheid; die zijn allebei ook in oorlog met IS. Nederlandse jihadisten in Syrië en Irak zijn nog steeds Nederlandse burgers. De Nederlandse overheid heeft een verantwoordelijkheid om haar burgers die zich in het buitenland te bevinden te beschermen. De premier zou daar niet aan voldoen als hij zegt tegen die jihadisten: ga maar dood, dat heb ik liever dan dat jij terugkomt naar Nederland. Rutte sprak van ‘een volstrekt illegale criminele organisatie’ (waarmee hij dus ontkent dat IS een staat is) én dat hij uitgereisde strijders het Nederlanderschap wil kunnen afpakken; ik vraag me af hoe hij dat juridisch voor elkaar wil krijgen. Los daarvan vraag ik me bovendien af of het wel moreel is om mensen op een dergelijke wijze aan hun lot over te laten; de mogelijkheid om terug te keren naar Nederland als men toch afgeschrikt is door de oorlog, wordt daarmee sterk bemoeilijkt.

Je kunt besluiten het woord ‘staat’ niet letterlijk te nemen en IS wellicht een ‘strijdende partij’ noemen die gevechtshandelingen uitvoert tegen de coalitie tegen IS waarvan Nederland deel uitmaakt. Rutte wees daar ook op tijdens het debat: ‘Onze eigen militairen in onze F16’s, ook met uw steun dacht ik…’ Pechtold: ‘Zeker.’ ‘…zijn bezig in Irak om vanuit de lucht ISIS te bestrijden, en die kunnen dus ook worden aangevallen door Nederlanders; mensen uit Nederland die daar naartoe zijn gereisd.’ Dat is inderdaad de bizarre situatie waarmee we geconfronteerd worden: momenteel woedt er in feite een burgeroorlog tussen Nederlandse burgers die in het buitenland wordt uitgevochten (weliswaar op kleine schaal binnen een veel groter conflict). Het is dan volkomen logisch dat onze premier de kant kiest van de Nederlandse luchtmacht die de illegaal uitgereisde jihadisten bombardeert met het risico neergehaald te worden door die mensen. Dat je die je daarom liever niet meer als je eigen burgers zou willen erkennen, ligt volgens Rutte daarmee in lijn. ‘Als je uitreist, weet je precies waar je naartoe gaat’, zei hij, waarbij hij de gruwelen die IS pleegt schetste. Voor de context, volgens Rutte zijn tot nog toe 180 Nederlanders naar Syrië afgereisd, 25 zijn daar gesneuveld, 35 zijn er teruggekeerd. Hij benadrukte dat het geen beleid is van de Nederlandse regering om daar mensen om te brengen, maar dat als je erheen gaat, is het een risico dat je zelf neemt dat je gedood wordt.

Pechtold vond dat echter niet zo duidelijk en meende dat veel jihadisten ‘geïndoctrineerd’ zijn met ideeën van martelaarschap (of complete gezinnen die met vrouwen en kinderen naar het ‘kalifaat’ zijn verhuisd omdat ze geloven dat het de geprofeteerde islamitische heilstaat is) en dat degenen die terugkomen zich zouden moeten verantwoorden voor de rechtbank. Het zou immers goed kunnen dat sommige terugkeerders juist compleet van gedachten zijn veranderd (Pechtold: ‘terug op het rechte pad’) door wat ze daar aan verschrikkingen hebben meegemaakt en daarom –veelal overgehaald door hun bezorgde ouders om terug te komen– hier in Nederland  hun normale leven weer willen oppakken, en als ze geen (al te erge) misdaden hebben gepleegd zou reïntegratie in de Nederlandse samenleving een nobele handreiking zijn. Hoewel Rutte gelijk heeft dat terugkeerders die bloed aan hun handen hebben de gevangenis in moeten, zeker om te voorkomen dat zij ook hier aanslagen gaan plegen, heb ik verder de neiging het met Pechtold eens te zijn: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Ik koester zelfs enige hoop dat veel terugkeerders die zelf geen grote wreedheden hebben begaan en door hun negatieve ervaringen zijn teruggekeerd, een goede kans hebben om uitgesproken anti-jihadisten te worden en mogelijk ook islamcritici, waarvan de vrijdenkersbeweging er in dit klimaat altijd meer kan gebruiken. Zeker als het ex-moslims zijn die zelf hebben meegemaakt welk een enorm leed de islam kan veroorzaken.

Dit artikel verscheen op 25 maart 2015 op de blog van De Vrije Gedachte.

Misleidende kaart over de Bible Belt

Deze kaart gaat momenteel rond op het internet. De implicatie is duidelijk: alle problemen in de sterk protestantse (en dan vooral baptistische) Bible Belt in de Verenigde Staten zouden puur te wijten zijn aan het feit dat men daar dergelijke geloofsopvattingen aanhangt.

Zo’n  conclusie zou echter niet het resultaat zijn van vrij denken, maar tunnelvisie. Deze vergelijking is sterk generaliserend en reductionistisch. Men legt niet uit waarom er geen correlatie is tussen protestantisme en maatschappelijk onwelzijn in bepaalde staten, zoals tienerzwangerschap in New Mexico en Arizona, slechte onderwijscijfers in Noord-Alaska en Zuid-Californië, hoge armoedecijfers in Nex Mexico, hoge diabetescijfers in het grensgebied van Arizona en New Mexico en in Maine, de hoogste sterftecijfers voor kindermishandeling in Florida, lage percentages van soa’s in Oklahoma en het leeuwendeel van Texas en de hoge soacijfers aan de Noordoostkust. Het is makkelijk en aantrekkelijk om religie de (enige) schuld te geven, maar de werkelijkheid is gewoon ingewikkelder.

Je kunt ook stellen dat het toevallig het gebied is waar de meeste Afro-Amerikanen wonen. Er is natuurlijk een sterk oorzakelijk verband tussen dat feit en de historische slavernijkaart, maar zouden we verder ook maar durven beweren dat al die problemen louter worden veroorzaakt door het feit dat ze een zwarte huidskleur hebben? Nee, natuurlijk niet. Laten we dan ook niet net doen alsof het puur en alleen door het protestantisme komt dat al deze problemen sterk overeen lijken te komen met het gebied dat traditioneel bekend staat als de Bible Belt.

Correlation ≠ causation.

Verslag Haagse Verlichtingsbor

Dit artikel verscheen op 6 maart 2015 op de blog van de Vrije Gedachte.

Renckens test skepticisme vrijdenkers

Renckens vertelt vrijdenkers over kwakzalverij.

Verslag Haagse Verlichtingsborrel 12 januari 2015. Het was mooi om Emile, Raymond, Richard en zo veel anderen weer te zien. Ik schat dat er zo'n 50 mensen aanwezig waren*; ik sprak er velen, we versterkten onze banden en overtuigingen (of stelden ze juist in vraag) en het mooiste was dat vrijdenkers nu expliciet alternatieve geneeswijzen bespraken. Net als internationaal overlappen bij ons de termen vrijdenker en skepticus en hebben mensen hun eigen favoriet, maar voor mij is er weinig verschil, behalve dat 'vrijdenker' atheïsme benadrukt en 'skepticus' kritisch denken over meer dan alleen religie.

Eerst werd stilgestaan bij de aanslag op Charlie Hebdo in Parijs, waarna Ed Harmsen fragmenten uit de Koran voorlas waarin stond dat ongelovigen moeten worden gedood. We moeten onszelf niet voor de gek houden dat de teksten het niet bevelen, zoals nog wel eens wordt beweerd. Anderzijds benadrukte hij dat ongeveer 90% van de moslims in Nederland het doden van ongelovigen absoluut afkeuren, dus zij worstelen ermee om hun eigen opvattingen met de Koran te verzoenen. Bovendien denken alle moslims, ook degenen die voor hun geloof zouden moorden, dat zij doen wat goed is. Onze taak is hen te laten twijfelen. Als je iemands geloof rechtstreeks aanvalt, wordt hij of zij in het defensief gedrongen: religieuze zelfidentificatie maakt het ontzettend moeilijk om kritiek op een godsdienst los te zien van persoonlijke aanvallen.

De spreker van de avond was dr. Cees Renckens, oud-voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Hij begon over het initiatief van Anton van Hooff  om een koepel op te zetten, de Kring der Rede, die verschillende Nederlandse "rationalistische" groepen zou omvatten (waaronder De Vrije Gedachte, Stichting Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij) om acties te coördineren en gemeenschappelijke doelen te bereiken. Klinkt heel redelijk als je  aan alle kanten overweldigd wordt door "believers". In feite hebben veel mensen dubbele lidmaatschappen van deze organisaties, dus het lijkt voor de hand te liggen om samen te werken. Renckens vertelde dat hij zelf lid was van alle drie voornoemde organisaties, maar dat hij toch een goede indruk wilde krijgen of vrijdenkers wel skeptisch genoeg zijn over alternatieve geneeswijzen, op vermakelijke wijze verwijzend naar een eind 19e-eeuws conflict daarover onder vrijdenkers.

Niet alle aanwezigen waren DVG-leden en niet alle DVG-leden waren aanwezig, dus het was niet per se representatief, maar toch stelde hij ons drie vragen: "Heeft iemand van jullie wel eens acupunctuur gedaan?" Van de circa 50 mensen gingen er 4 handen omhoog. Hij leek tevreden en vroeg: "En homeopathie dan?" Op dat moment merkte ik op: "Telt het als je er door je ouders toe gedwongen bent?" Het hele café lachte en Renckens antwoordde glimlachend: "Nou, dat zijn verzachtende omstandigheden." Ik stak daarom niet mijn hand op, omdat het nooit mijn keuze was geweest. 3 anderen wel. Dus hij stelde zijn laatste vraag: "Wie van jullie gelooft er in God?" Eén vrouw stak haar hand op, maar voegde toe: 'Maar het is geen god die met een vingertje wijst van 'Gij zult dit, gij zult niet dat'. Grijnzend vroeg hij haar: "Man, vrouw?" Ze antwoordde grijnzend: "Oh, zonder geslacht." En veel mensen lachten. Tijdens de vraag- en antwoordsessie zorgde ze voor beroering door Renckens bevoogdend toe te spreken met een persoonlijke anekdote hoe acupunctuur haar wél had geholpen. Desondanks leek Renckens tevreden en sprak de hoop uit dat samenwerking mogelijk zou kunnen zijn, al zou hij het jammer vinden als enkele gelovige VtdK-leden hun lidmaatschap zouden moeten opzeggen als zij een verbond moesten aangaan met atheïsten.

Vrijdenkers borrelen. Foto: René van Elst. CC-BY-SA 4.0.

Renckens vervolgende zijn lezing over hoe van alternatieve geneeswijzen (of kwakzalverij, dat betekent hetzelfde, liet hij desgevraagd weten) nog nooit bewezen is dat ze effectief zijn na twintig jaar testen en testen. Toch blijven regeringen er geld aan besteden omdat elke testrapport eindigt met 'meer onderzoek is nodig' en een sterke lobby van alterneuten die eist dat bijvoorbeeld 'homeopathie nu maar eens serieus genomen moet worden' (de reden waarom Pauline Meurs van ZonMW de Meester Kackadorisprijs kreeg). Meer onderzoek is alleen nuttig als het voortbouwt op eerder onderzoek, maar dat gebeurt nooit: men test steeds hetzelfde met dezelfde insignificante resultaten. Op een gegeven moment moet je toch toegeven dat dit niet in de buurt komt van geldig bewijs voor effectiviteit. Kwakzalvers kunnen hun onzin blijven verkopen zolang ze volhouden dat er ooit bewijs voor zal worden gevonden, ook al is er geen enkele reden om dat te vermoeden. Bovendien zijn premissen toch al niet plausibel: Renckens gaf voorbeelden voor acupunctuur, waarbij beweerd werd dat als je een naald in je grote teen steekt dat daardoor een foetus in de baarmoeder gedraaid kan worden. Dus Renckens is het beu: we gooien geld weg (130 miljoen dollar in de afgelopen 20 jaar in de VS, als ik hem correct citeer) aan het beproeven van middeltjes waarvan we allang weten dat ze niet werken. Dat moet stoppen en in plaats daarvan moeten we deze ideeën simpelweg belachelijk maken in plaats van ze nog serieus te nemen.

*De organisatie meldde achteraf dat er precies 60 aanwezigen waren.

Dit artikel verscheen op 16 januari 2015 op de blog van de Vrije Gedachte en verscheen tevens in De Vrijdenker 46(2): 27-28 (februari 2015).

Over mij

Leon Korteweg (Zwolle 1990) heeft geschiedenis gestudeerd in Nijmegen. Hij is bestuurslid en blogger bij De Vrije Gedachte, teamleider bij Guerrilla Skepticism on Wikipedia, heeft geschreven voor Skepter en De Vrijdenker en is werkzaam bij KloptDatWel.nl en de skeptische podcast Kritisch Denken van Russells Theepot.

Leon is gespecialiseerd in wetenschappelijk skepticisme, religie (inclusief creationisme), nationalisme, geschiedvervalsing en argumentatieleer en heeft ervaring met bronnenonderzoek, kritische tekstanalyse, encyclopedisch, journalistiek, opiniërend en polemisch schrijven, vertalen (Nederlands, Engels, Frans, Duits, Latijn) en ondertitelen.