Mag premier Mark Rutte zomaar zeggen dat hij liever wil dat jihadisten sneuvelen in Syrië dan terugkeren naar Nederland? In feite roept hij daarmee indirect anderen op om die jihadisten in Syrië te vermoorden omdat hij ze niet moet hebben. Ik zal hier voor het gemak aannemen dat Rutte met ‘jihadist’ elke Syrië/Irakganger bedoelt die zich aansluit bij Islamitische Staat; dat hoeft niet per se zo te zijn, er zijn talloze andere strijdgroepen actief die je ‘jihadistisch’ kunt noemen, maar tijdens het debat had men het uitsluitend over IS. Hoewel ik Charlie ben en iedereen inclusief Rutte het recht op vrije meningsuiting gun, vraag ik mij toch af of hij dit beter niet had kunnen zeggen. Hij verdedigde zijn standpunt tegenover Alexander Pechtold (D66) tijdens het RTL-verkiezingsdebat van 5 maart, dus wellicht eerder als VVD-leider dan premier –laat staan als gewone burger– maar toch kun je het moeilijk los zien van zijn taak als regeringsleider om de rechtsorde te handhaven. Een tegenwerping die ik heb gehoord is dat de premier spreekt namens de overheid, die per slot van rekening het geweldsmonopolie heeft. Maar ligt het door de overheid indirect oproepen tot geweld tegen haar eigen burgers die in vreemde krijgsdienst verkeren in het buitenland, in het verlengde van het uitoefenen van het geweldsmonopolie dat zij heeft in Nederland? Ik vind dat nogal twijfelachtig.
Juridisch gezien verliest iemand het Nederlanderschap ‘indien hij zich vrijwillig in vreemde krijgsdienst begeeft van een staat die betrokken is bij gevechtshandelingen tegen het Koninkrijk dan wel tegen een bondgenootschap waarvan het Koninkrijk lid is.’ (Rijkswet op het Nederlanderschap, art. 15, lid e). Het probleem is dat de Islamitische Staat (uitgeroepen op 29 juni 2014) niet erkend wordt als ‘staat’ door Nederland, noch is IS onderdeel van de Syrische of Iraakse overheid; die zijn allebei ook in oorlog met IS. Nederlandse jihadisten in Syrië en Irak zijn nog steeds Nederlandse burgers. De Nederlandse overheid heeft een verantwoordelijkheid om haar burgers die zich in het buitenland te bevinden te beschermen. De premier zou daar niet aan voldoen als hij zegt tegen die jihadisten: ga maar dood, dat heb ik liever dan dat jij terugkomt naar Nederland. Rutte sprak van ‘een volstrekt illegale criminele organisatie’ (waarmee hij dus ontkent dat IS een staat is) én dat hij uitgereisde strijders het Nederlanderschap wil kunnen afpakken; ik vraag me af hoe hij dat juridisch voor elkaar wil krijgen. Los daarvan vraag ik me bovendien af of het wel moreel is om mensen op een dergelijke wijze aan hun lot over te laten; de mogelijkheid om terug te keren naar Nederland als men toch afgeschrikt is door de oorlog, wordt daarmee sterk bemoeilijkt.
Je kunt besluiten het woord ‘staat’ niet letterlijk te nemen en IS wellicht een ‘strijdende partij’ noemen die gevechtshandelingen uitvoert tegen de coalitie tegen IS waarvan Nederland deel uitmaakt. Rutte wees daar ook op tijdens het debat: ‘Onze eigen militairen in onze F16’s, ook met uw steun dacht ik…’ Pechtold: ‘Zeker.’ ‘…zijn bezig in Irak om vanuit de lucht ISIS te bestrijden, en die kunnen dus ook worden aangevallen door Nederlanders; mensen uit Nederland die daar naartoe zijn gereisd.’ Dat is inderdaad de bizarre situatie waarmee we geconfronteerd worden: momenteel woedt er in feite een burgeroorlog tussen Nederlandse burgers die in het buitenland wordt uitgevochten (weliswaar op kleine schaal binnen een veel groter conflict). Het is dan volkomen logisch dat onze premier de kant kiest van de Nederlandse luchtmacht die de illegaal uitgereisde jihadisten bombardeert met het risico neergehaald te worden door die mensen. Dat je die je daarom liever niet meer als je eigen burgers zou willen erkennen, ligt volgens Rutte daarmee in lijn. ‘Als je uitreist, weet je precies waar je naartoe gaat’, zei hij, waarbij hij de gruwelen die IS pleegt schetste. Voor de context, volgens Rutte zijn tot nog toe 180 Nederlanders naar Syrië afgereisd, 25 zijn daar gesneuveld, 35 zijn er teruggekeerd. Hij benadrukte dat het geen beleid is van de Nederlandse regering om daar mensen om te brengen, maar dat als je erheen gaat, is het een risico dat je zelf neemt dat je gedood wordt.
Pechtold vond dat echter niet zo duidelijk en meende dat veel jihadisten ‘geïndoctrineerd’ zijn met ideeën van martelaarschap (of complete gezinnen die met vrouwen en kinderen naar het ‘kalifaat’ zijn verhuisd omdat ze geloven dat het de geprofeteerde islamitische heilstaat is) en dat degenen die terugkomen zich zouden moeten verantwoorden voor de rechtbank. Het zou immers goed kunnen dat sommige terugkeerders juist compleet van gedachten zijn veranderd (Pechtold: ‘terug op het rechte pad’) door wat ze daar aan verschrikkingen hebben meegemaakt en daarom –veelal overgehaald door hun bezorgde ouders om terug te komen– hier in Nederland hun normale leven weer willen oppakken, en als ze geen (al te erge) misdaden hebben gepleegd zou reïntegratie in de Nederlandse samenleving een nobele handreiking zijn. Hoewel Rutte gelijk heeft dat terugkeerders die bloed aan hun handen hebben de gevangenis in moeten, zeker om te voorkomen dat zij ook hier aanslagen gaan plegen, heb ik verder de neiging het met Pechtold eens te zijn: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Ik koester zelfs enige hoop dat veel terugkeerders die zelf geen grote wreedheden hebben begaan en door hun negatieve ervaringen zijn teruggekeerd, een goede kans hebben om uitgesproken anti-jihadisten te worden en mogelijk ook islamcritici, waarvan de vrijdenkersbeweging er in dit klimaat altijd meer kan gebruiken. Zeker als het ex-moslims zijn die zelf hebben meegemaakt welk een enorm leed de islam kan veroorzaken.
Dit artikel verscheen op 25 maart 2015 op de blog van De Vrije Gedachte.
